انواع تاخیر گفتاری در کودکان

تأخیر گفتاری (Speech Delay) در کودکان پدیده‌ای نسبتاً شایع است که می‌تواند ریشه در علل رشدی ، زیستی ، محیطی یا ترکیبی از آن‌ها داشته باشد. شناخت انواع و زیر شاخه‌ های مختلف این اختلال ، تشخیص افتراقی مناسب ، ارزیابی دقیق و مداخلهٔ زودهنگام ، نقش کلیدی در بهبود نتایج تحصیلی ، اجتماعی و عاطفی کودک دارد. در این مقاله ، به انواع تأخیرها و اختلالات مرتبط ، علل ، روش‌ های تشخیصی ، رویکردهای درمانی و توصیه‌ های عملی برای والدین و متخصصان به‌ صورت جامع میپردازیم. پس تا انتها ما را همراهی کنید.

در ابتدا به تعریف و تمایز مفهومی تاخیر گفتاری و زبانی اشاره میکنیم.
تأخیر گفتاری (Speech Delay): کودک به‌ نسبت سن تقویمی و انتظارات رشدی ، در دستیابی به مهارت‌ های گفتاری (واژگان ، ساختار جمله ، تلفظ) عقب‌تر باشد.
-اختلال گفتار و زبان: اصطلاح کلی‌تر که شامل دو حوزه است:
-اختلال زبان (Language Disorder): مشکل در فهم (زبان دریافتی یا receptive) یا تولید زبان (زبانی بیانگر یا expressive).
-اختلال گفتار (Speech Disorder): مشکل در تولید صوت ، تلفظ (articulation/phonology) ، یا جریان گفتار (fluency).

شاخه‌های اصلی تأخیر و اختلالات گفتاری در کودکان عبارتند از:
۱-تأخیر زبانی کلی (Global Language Delay)
-در این حالت هم زبان دریافتی و هم زبان بیانی نسبت به سن تقویمی عقب هستند. کودک ممکن است واژگان محدود ، جملات کوتاه و درک ضعیف دستورات ساده داشته باشد. علل: طیف وسیعی از دلایل شامل عوامل ژنتیکی ، مشکلات عصبی ، اختلالات طیف اوتیسم یا محیط فقیر زبانی.
۲-تأخیر در زبان بیانی (Expressive Language Delay)
-کودک در بیان کلمات و جملات مشکل دارد ولی درک زبانی (receptive) نسبتاً بهتر است. نمونه: کودک می‌فهمد وقتی از او خواسته می‌شود کاری انجام دهد اما قادر به گفتن نام شی یا ساختن جملهٔ مناسب نیست.
۳-تأخیر در زبان دریافتی (Receptive Language Delay)
-کودک در فهم گفتار ، دستورات یا مفاهیم مشکل دارد. این به‌ خصوص نگران‌ کننده است چون می‌تواند روی یادگیری و تعاملات اجتماعی اثر بگذارد.
۴-اختلال آرتیکولاسیون (Articulation Disorder)
-مشکل در تولید صحیح آواها (مانند جا به‌ جایی صداها ، حذف یا اضافه کردن صدا). معمولاً ساختار زبان (گرامر) و درک سالم است اما تلفظ برخی صداها به‌درستی صورت نمی‌گیرد.
۵-اختلال واج‌ شناختی یا فونولوژیک (Phonological Disorder)
-الگو های سیستماتیک خطا در تولید صداها (مثلاً حذف صداهای انتهایی یا جایگزینی صدایی با صدای دیگر) که نشان‌دهندهٔ مشکل در دانش نحوهٔ سازماندهی اصوات در زبان است، نه صرفاً توانایی فیزیکی تولید صدا.
۶-اختلال بیان کلامی اَپراکسی (Childhood Apraxia of Speech — CAS)
-اختلال در برنامه‌ریزی حرکات گفتاری: کودک می‌داند چه می‌خواهد بگوید اما قادر به هماهنگ کردن حرکات دهان و زبان برای تولید اصوات به‌ صورت سلسله‌ وار نیست. ویژگی‌ها: تلاش‌ های ناموفق برای تولید صدا ، ناهمسانی در تولید یک کلمه در دفعات مختلف، و مشکلات واضح در سلسله حرکات صوتی.
۷-دیس آرتریا (Dysarthria)
-اختلال در حرکت عضلات گفتاری به‌دلیل ضعف یا عدم هماهنگی عصبی (مثلاً در CP یا اختلالات عصبی). صدای کودک ممکن است آهسته ، ناواضح یا با تن نامتعادل باشد.
۸-اختلال روانی گفتار: لکنت (Stuttering) و سکوت انتخابی (Selective Mutism)
-لکنت: مشکل در روانی و سیالی گفتار (تکرار ، انسدادات ، راه‌اندازی مجدد کلمات). این یک اختلال روانی-گفتاری است ، نه صرفاً تأخیر زبانی ، اما ممکن است هم‌ زمان با مشکلات زبانی دیده شود.
-سکوت انتخابی: کودک در موقعیت‌ های خاص (مثلاً مدرسه) صحبت نمی‌کند اما در خانه صحبت می‌کند؛ این مسئله غالباً ریشهٔ اضطرابی دارد و نباید با تأخیر زبانی اشتباه گرفته شود.
۹-اختلالات مرتبط با شنوایی
-کم‌ شنوایی یا مشکلات شنوایی گذرا (مانند عفونت‌های مکرر گوش) می‌تواند منجر به تأخیر گفتار یا اختلالات آوایی شود. ارزیابی شنوایی همیشه در ارزیابی تأخیر گفتاری ضروری است.
۱۰-اختلالات زبانی در چارچوب نشانهٔ طیف اوتیسم (ASD-related Language Delay)
-در اوتیسم ، الگوهای زبانی متنوع است: از فقدان کامل گفتار تا زبان غیرمعمول ، تکراری یا ناپایدار در تعاملات اجتماعی. جداسازی بین تأخیر زبانی ایزوله و تاخیر ناشی از اوتیسم نیاز به بررسی جامع دارد.

درمان‌ ها و رویکرد های مداخله‌ ای چیست؟
-مداخلهٔ زود هنگام: هرچه مداخله زودتر آغاز شود ، احتمال نتایج بهتر بالاتر است.
-فرد محوری: برنامه باید بر اساس نوع تأخیر ، سن ، نیازها و منابع خانواده طراحی شود.
-مولتی‌دسیپلینری: همکاری بین SLP ، پزشک ، روان‌شناس ، معلم و خانواده.
-درمان‌ های مشخص بر پایهٔ نوع اختلال
۱-تأخیر زبانی کلی/بیانی: جلسات گفتاردرمانی متمرکز بر گسترش واژگان، ساختار جمله ، باز آموزی معنایی-صرفی ؛ استفاده از بازی ، خواندن مشترک ، روش‌ های مبتنی بر والد (parent-mediated interventions).
۲-تأخیر دریافتی: آموزش درک واژگان و مفاهیم ، استفاده از استراتژی‌ های تکرار و تصویر سازی ، تعدیل محیط زبانی.
۳-آرتیکولاسیون و فونولوژی: تمرین هدفمند صداها ، بازی‌های صوتی ، تکالیف منزل ، تمرینات تولیدی و دریافتی.
۴-اپراکسی گفتار: درمان‌ های مبتنی بر تکرار هدفمند ، تسهیل حرکات گفتاری ، تمرین‌ های دوباره‌ آموزی دنباله‌ای و برنامه‌ریزی حرکات گفتاری؛ معمولاً نیاز به جلسات منظم و تخصصی دارد.
۵-دیس‌آرتریا: برنامه‌های توانبخشی شامل تمرینات تقویت عضلات گفتاری ، کار روی تنفس و کنترل صوت و گاهی استفاده از وسایل کمکی.
۶-کمک‌ های جایگزین و مکمل ارتباطی (AAC): برای کودکانی که گفتار محدود یا نامفهوم دارند؛ شامل تصاویر ، دستگاه‌ های تولید صدا ، برنامه‌ های صفحه‌ نمایش لمسی.
۷-در صورت وجود کم‌ شنوایی: درمان طبی/جراحی (در صورت امکان) و تطبیق شنوایی (سمعک ، کاشت حلزون) همراه با مداخلات زبانی.
۸-در مورد لکنت: درمان‌ های روان‌ زبانی، تکنیک‌ های روانی-رفتاری ، و در صورت نیاز مداخلات روان‌شناختی.
۹-سکوت انتخابی: درمان رفتاری-روانی ، افزایش تعامل تدریجی ، همکاری با مدرسه و خانواده.

در آخر باید باز هم به این نکته اشاره کنیم که تأخیر گفتاری در کودکان طیف گسترده‌ای از پدیده‌ها را شامل می‌شود که از تأخیرهای موقتی و قابل‌ برگشت تا اختلالات پیچیدهٔ عصبی-تکاملی متغیر هستند. تشخیص دقیق ، ارزیابی شنوایی ، همکاری میان‌ حرفه‌ای و مداخلهٔ زود هنگام همراه با مشارکت فعال خانواده ، ستون‌ های اصلی مدیریت موفقیت‌ آمیز این کودکان‌اند.

مرکز گفتاردرمانی و کاردرمانی روزبه رضایی ( گفتار درمانی شرق تهران ، گفتار درمانی تهرانپارس ) مجهز به دستگاه تصویربرداری از حنجره ( استروبوسکوپی و لارنگوسکوپی ) واقع در شرق تهران ، تهرانپارس با ارائه ی روش ها و راهکار های درمانی نوین در ارتباط با هر اختلالی میتواند در مسیر درمان کودکتان ، شما را یاری دهد.

اگر میخواهید اطلاعات خود را در این زمینه و اختلالات مختلف بالا ببرید روی لینک های زیر کلیک کنید و صفحات ما را دنبال کنید.
کاربرد فناوری های نوین در توانبخشی گفتار کودکان
مقایسه اثر بخشی گفتار درمانی حضوری و آنلاین در کودکان
تمرین های گفتاردرمانی برای بهبود وضوح گفتار
لکنت زبان ، تخریب یا درمان؟

مرکز گفتار درمانی روزبه رضایی یکی از مجهزترین و باکیفیت ترین مراکز تهران است که در زمینه اختلالات گفتار و زبان، اختلال بلع، اختلالات صوت و گرفتگی صدا، اختلال یادگیری و توجه و تمرکز و اختلالات رفتاری به مراجعین مختلف از سراسر کشور از سال ١٣٨۶ خدمت رسانی می کند. این مرکز در شرق و شمال شرق تهران و در منطقه تهرانپارس واقع شده است. تهرانپارس یکی از مناطقی است که دسترسی های عمده ای به مناطق شمال تهران، مرکز تهران و شرق و جنوب شرق تهران، حکیمیه، قنات کوثر، شهرک امید، شهر پردیس و لواسانات توسط اتوبان های همت، بابایی، افسریه، بسیج، یاسینی و آزادگان دارد. همچنین منطقه تهرانپارس دارای ایستگاه های متعدد مترو جهت ارتباط با مناطق مختلف شهری می باشد که رفت و آمد در این منطقه را تسهیل نموده است.
این مرکز مجهز به دستگاه تصویربرداری از حنجره (استروبوسکوپی) است.