اختلالات حسی در اتیسم

اختلالات پردازش حسی یکی از ویژگی‌ های برجسته و شایع در افراد طیف اتیسم است و می‌تواند در شکل‌گیری رفتارها ، کارکرد های روزمره و شیوه‌ی ارتباط‌ گیری این افراد نقش مهمی داشته باشد. در اینجا ، سازوکارهای پردازش حسی ، انواع حساسیت‌ها و جستجوگری‌ های حسی و رویکرد های درمانی و آموزشی مبتنی بر شواهد را با هم مرور میکنیم.

پردازش حسی چیست؟
پردازش حسی به توانایی سیستم عصبی در دریافت ، سازمان‌ دهی و تفسیر اطلاعات وارد شده از حواس اشاره دارد. این حواس شامل:
-بینایی
-شنوایی
-لامسه
-بویایی
-چشایی
-حس عمقی (Proprioception) – آگاهی از موقعیت بدن و مفاصل
-حس دهلیزی (Vestibular) – تنظیم تعادل و حرکت

در افراد مبتلا به اتیسم ، پردازش این اطلاعات می‌تواند دچار بیش‌ فعالی ، کم‌ فعالی یا ناهماهنگی شود.
در ادامه به انواع اختلالات حسی در اتیسم اشاره میکنیم.
اختلالات حسی معمولاً در سه الگوی اصلی دیده می‌شوند:

۱-بیش‌حسی (Hypersensitivity)
در این حالت فرد نسبت به محرک‌ها واکنش بیش از حد نشان می‌دهد.

نشانه‌ها:
-حساسیت شدید به نورهای روشن
-ناراحتی یا درد از صداهای معمولی (مثلاً صدای جاروبرقی)
-اجتناب از تماس بدنی یا بافت‌های خاص لباس
-واکنش منفی به بوها یا طعم‌ های معمول

پیامدها:
-اضطراب و تنش
-مشکل در حضور در محیط‌ های شلوغ
-پرهیز از فعالیت‌ های روزمره مثل حمام‌ کردن یا پوشیدن لباس

۲-کم‌حسی (Hyposensitivity)
در این حالت فرد محرک‌ ها را کمتر از حد معمول احساس می‌کند و برای دریافت اطلاعات بیشتر ، جستجوگری حسی نشان می‌دهد.

نشانه‌ها:
-نیاز به لمس یا فشار محکم
-تکان‌ های مکرر بدن یا پریدن
-چرخیدن یا حرکت مداوم
-عدم واکنش به صدا های بلند

پیامدها:
-کاهش ایمنی (عدم احساس درد یا گرما/سرما)
-رفتارهای پرخطر
-مشکلات توجه

۳-جستجوگری حسی (Sensory Seeking)
نوعی رفتار که در آن فرد به‌طور فعال به دنبال محرک‌های شدید است.

نمونه‌ها:
-علاقه شدید به تکان‌خوردن ، تاب‌ سواری یا چرخیدن
-لمس‌ کردن اشیای مختلف
-تولید صدا های تکراری
-تماشای نورها یا اشیای چرخان

حواس درگیر و تظاهرات مرتبط
۱-سیستم شنوایی
-پوشاندن گوش‌ها
-گریه یا فرار از صدا های ناگهانی
-بی‌ توجهی به صداهای مهم مثل صدا کردن نام

۲-سیستم بینایی
-خیره‌ شدن به نورها یا اجسام گردان
-حساسیت شدید به نور خورشید یا مهتابی‌ ها
-اجتناب از تماس چشمی

۳-سیستم لامسه
-تحمل‌ نکردن برچسب لباس
-تنفر از مواد خاص (ماست ، خاک ، ژل)
-جستجو برای فشار عمیق

۴-سیستم دهلیزی
-ترس شدید از ارتفاع یا حرکت
-نیاز به تحرک بیش از حد
-عدم تعادل یا تأخیر در رشد حرکتی

۵-حس عمقی
-برخورد شدید با اجسام
-فشار دادن اشیا
-پرتاب کردن اشیا بدون کنترل

رویکردهای درمانی این اختلال چیست؟
۱-کاردرمانی با رویکرد یکپارچگی حسی (SI Therapy)
هدف:
بهبود توانایی مغز در پردازش و سازماندهی اطلاعات حسی از طریق فعالیت‌ های هدفمند.

نمونه فعالیت‌ها:
-تاب‌ سواری (تحریک دهلیزی)
-بازی با خمیر ، شن و آب (تحریک لامسه)
-فعالیت‌ های فشار عمیق
-مسیرهای حرکتی

۲-استراتژی‌ های تعدیل محیط
-استفاده از هدفون ضد صدا
-نور پردازی ملایم
-ایجاد فضای آرام برای استراحت
-استفاده از لباس‌های بدون برچسب

۳-تکنیک‌های تنظیم حسی (Sensory Diet)
برنامه‌ای روزانه شامل فعالیت‌های حسی برای تنظیم سیستم عصبی.

۴-فشار عمقی (Deep Pressure Therapy)
شامل:
-پتوهای سنگین
-جلیقه‌ های وزنه‌ دار
-ماساژ و فشار های منظم
این روش در بسیاری از افراد به کاهش اضطراب و افزایش تمرکز کمک می‌کند.

۵-آموزش والدین و مربیان
مداخله در زندگی واقعی بسیار مؤثر است ، به همین دلیل والدین و معلمان باید:
-الگوهای حسی کودک را بشناسند
-نشانه‌ های استرس حسی را تشخیص دهند
-محیط را تطبیق دهند
-فعالیت‌ های مناسب ارائه کنند.

در آخر باید باز هم به این نکته اشاره کنیم که اختلالات حسی ، یکی از جنبه‌ های مهم و اغلب نادیده گرفته‌ شده در اتیسم است که می‌تواند بر رفتار ، عملکرد و کیفیت زندگی فرد تأثیر عمیق بگذارد. شناخت دقیق این اختلالات و به‌ کارگیری مداخلات مناسب می‌تواند به سازگاری بیشتر فرد با محیط ، افزایش توجه و یادگیری و کاهش رفتارهای چالش‌ برانگیز کمک کند. همچنین همکاری میان متخصصان ، والدین و محیط‌های آموزشی نقش مهمی در موفقیت این مداخلات دارد.

مرکز گفتاردرمانی و کاردرمانی روزبه رضایی ( گفتار درمانی شرق تهران ، گفتار درمانی تهرانپارس ) مجهز به دستگاه تصویربرداری از حنجره ( استروبوسکوپی و لارنگوسکوپی ) واقع در شرق تهران ، تهرانپارس با ارائه ی روش ها و راهکار های درمانی نوین در ارتباط با هر اختلالی میتواند در مسیر درمان کودکتان ، شما را یاری دهد.

اگر میخواهید اطلاعات خود را در این زمینه و اختلالات مختلف بالا ببرید روی لینک های زیر کلیک کنید و صفحات ما را دنبال کنید.
گفتاردرمانی در اتیسم
سطح بندی اتیسم چگونه است؟
کاردرمانی حسی چیست؟
بال بال زدن در کودکان نشانه ی چیست؟

مرکز گفتار درمانی روزبه رضایی یکی از مجهزترین و باکیفیت ترین مراکز تهران است که در زمینه اختلالات گفتار و زبان، اختلال بلع، اختلالات صوت و گرفتگی صدا، اختلال یادگیری و توجه و تمرکز و اختلالات رفتاری به مراجعین مختلف از سراسر کشور از سال ١٣٨۶ خدمت رسانی می کند. این مرکز در شرق و شمال شرق تهران و در منطقه تهرانپارس واقع شده است. تهرانپارس یکی از مناطقی است که دسترسی های عمده ای به مناطق شمال تهران، مرکز تهران و شرق و جنوب شرق تهران، حکیمیه، قنات کوثر، شهرک امید، شهر پردیس و لواسانات توسط اتوبان های همت، بابایی، افسریه، بسیج، یاسینی و آزادگان دارد. همچنین منطقه تهرانپارس دارای ایستگاه های متعدد مترو جهت ارتباط با مناطق مختلف شهری می باشد که رفت و آمد در این منطقه را تسهیل نموده است.
این مرکز مجهز به دستگاه تصویربرداری از حنجره (استروبوسکوپی) است.